PANGINGIBANG-BANSA

TANONG:   DAPAT ba o HINDI DAPAT na mangibang-bansa ang taong may pamilyang maiiwan?

Panoorin ang video

Mula sa pinagsamang panulat nina:

Elvie V. Espiritu — Dapat

Rafael A. Pulmano — Hindi Dapat Lakandiwa; sumulat din 

ng iskrip para sa Lakandiwa, na ginampanan ni Bayani Cambronero

LAKANDIWA (Pambungad)

Ako muna'y bumabati sa lahat ng naririto

Lalo na sa KSAI sa kanilang an'bersaryo

Nawa'y lalong lumawig pa't patuloy na magserbisyo

Sa pamilya't pamayanan ang radyo n'yong makatao.

Isang munting balagtasan itong aming inihanda

Hindi lamang upang kayo'y aliwin at bigyang-tuwa

Ang nais din naman nami'y makasama kayong sadya

Sa pagsagot nitong tanong na s'ya ngayong ating paksa.

Ang tanong ay: Halimbawang ikaw'y taong may pamilya

Marapat ba o di dapat na mangibang-bansa ka pa?

Sapat kayang kabayaran ang dollar na kinikita

Upang ikaw'y mapalayo sa pamilyang sinisinta?

Sa nabanggit ko pong paksa'y may dalawang magtatalo

Ang panig ng isa'y DAPAT, isa nama'y kontra rito

Tatawagin ko pong una ay si ELVIE ESPIRITU

Masigabong palakpakan ang sa kanya ay ibato!

DAPAT

Ako ngayo'y nakatayang ipagtanggol ang karapatan

Ang pagdayo'y nararapat sa hirap ng kabuhayan

Ang pagharap ko sa inyo'y isang malaking karangalan

Magandang gabi po sa inyong lahat, mahal kong mga kababayan!

LAKANDIWA

Narinig n'yo, kababayan? iyan po ay sample pa lang

Hindi po ba parang tigreng nakawala sa kulungan?

Ngayon naman, ang hahamon ang s'ya nating pagbibigyan

Si RAFAEL PULMANO po ay atin ding palakpakan!

HINDI DAPAT

Nilalanggam na pagbati ang sa inyo'y aking hatid

May mapulot nawa kayo sa matabil naming bibig.

Mag-abroad po ay okey lang, subalit kung sa pag-alis,

May pamilyang maiiwan, palagay ko'y hindi mat'wid!

Sina Elvie Espiritu (kaliwa), Bayani Cambronero, at Rafael Pulmano sa live broadcast ng Balagtasan sa palatuntunang "Pag-usapan Natin" ng KSAI radio station sa Saipan, Commonwealth of the Northern Mariana Islands

LAKANDIWA

Hayan sila, kababayan, handa na pong magbanggaan

Pero hintay, ako muna'y pakikilala rin naman

BAYANI CAMBRONERO po, Lakandiwang papagitan

Bakit kayo nakanganga? Kayo ba ay walang kamay?

Maghaharap na po ngayon ang dalawang magtatalo

Tingnan natin kung sino ang tatanghaling kamp'yon dito

At kung sino ang uuwing bali-bali yaong buto...

Nagbabalik, palakpakan muli si Miss Espiritu!

DAPAT (Unang Tindig)

Likas sa ating Pilipino ang magandang katangian

Di kailanman pagagapi, paaalipin sa kahirapan

Dahil dito'y nagagawang ipasya at isakatuparan

Ang sa bansa ay lumayo, sa ibang lupain manirahan.

Walang hindi naghahangad umunlad ang kabuhayan

Walang hindi nangangarap ang bukas ay paghandaan

Lalo't sa ibang lupain ginhawa ay makakamtan

Ninanais na paglayo ay di dapat na tutulan.

Sa ating bansa ay maraming mga walang hanapbuhay

Gawain ang hinahanap ngunit walang matagpuan

Kung tayo kaya'y di pinalad sa isla makakapaghanapbuhay

Hindi kaya tayo na rin sa kanila ay kabilang?

Angaw-angaw pang mamamayan naghahangad na dumayo

Nang dahil sa kamasalan patuloy silang nabibigo

Mayroong ibang nalilinlang sa mga pangakong napapako

Patunay sa ibang bansa sa hirap may pagkahango.

Sa sinambit kong mga pahayag ang pagdayo ay dapat lang

Upang sa hirap makatakas, hikahos ay maiwasan

Handa akong makihamok sa tagisan ng kat'wiran

Sa sinumang nagnanais ang pagdayo'y mahadlangan!

LAKANDIWA

Unang round lang tila ibig na kaagad patulugin

Ni Elvie ang kalaban n'yang kaaakyat pa lang sa ring

Si Rafael ay atin pong dito'y muling tatawagin

Sa palakpak na matunog siya'y ating salubungin!

HINDI DAPAT (Unang Tindig)

Di ko yata matanggap na Pilipino'y abang-aba

Naranasan na ba ninyong sa sabungan ay magsimba?

Sa sinehan, karerahan, sa tayaan ng loterya

Siksikan ang mga taong nagtatapon lang ng pera!

Kung hangad lang umasenso kaya mangingibang-bayan

Mababaw na kat'wiran yan at di dapat na patulan

Malinaw ang sinasabi ng Banal na Kasulatan:

"Ang tao ay hindi lamang sa tinapay nabubuhay.”

Sinabi ng katalo ko'y marami sa ating bansa

Alipin ng kahirapan kaya ibig makawala

Nangingibang-bayan sila? Sila kaya'y lumalaya?

Kadalasa'y mas busabos ang dayo sa ibang lupa!

Kung alipin, ano'ng sabi ng Pangino'ng Hesukristo?

"Katotohanan ang siyang magpapalaya sa iyo."

Ano nga ba ang totoo? Talaga bang pobre tayo?

Sabihin mo'y likas lamang na di tayo makuntento!

Ngayon naman, pakinggan mo ang taghoy ng isang anak

Na magulang ay nag-abroad, hangad rin daw ay umunlad:

"Inay, Itay...Nasa'n kayo? NGAYON na po, hindi bukas,

Mas higit kong kailangan ang kalinga n'yo't pagliyag!"

LAKANDIWA

Kung ang unang nagpahayag ay tigre nga sa bakbakan

Ito namang ikalawa'y parang leong umuungal

Aawatin muna natin para muling bigyang-daan

Ang kaniyang katunggali, palakpakan natin, Bayan!

DAPAT (Ikalawang Tindig)

Sa Banal na Aklat nasasaad mga buhay nating hiram

Ay dapat na pagyamanin sa abot ng kakayahan

Ang tao nga'y hindi lamang sa tinapay nabubuhay

Bagay itong espirituwal, ngunit paano ang katawan?

Busabos nga sa paningin ang nakikipanilbihan

Na dapat tanggapin ng loob pagka’t isang katotohanan

Ito ba ay mangyayari kung hindi lang sa dahilan

Na tayo ay mahihirap ngunit dapat ding mabuhay?

Matitiis mo ba ang anak sa gutom ay humihiyaw

Kung kikitain sa sariling lupa hindi sapat, kinukulang?

Higit ko pang titiisin sila'y pansamantalang iiwan

Kaysa parating kapiling, kapwa sa gutom ay lupaypay!

Ako ngayon ang magtatanong kung di mo ipagdaramdam

Bakit ikaw'y nandirito at wala sa sariling bayan?

Kung sa iyo ang pagdayo ay isa ngang kapintasan,

Sa isla'y hindi ka dapat humanap ng kabuhayan!

LAKANDIWA

Tagaktak na ang pawis ko sa init na nanggagaling

Sa banggaan ng dalawang sadyang kapwa magagaling

Si Rafael Pulmano po'y atin muling pabigkasin

Malutong na palakpakan ang iganti naman natin!

HINDI DAPAT (Ikalawang Tindig)

Kalaban ko'y palagi nang ginigiit na kat'wiran

Tayo anya'y naghihirap, pulubi sa ating bayan

Kung may sipag, may tiyaga, may tiwala sa Maykapal

Di kaylanman magugutom sa 'ting bansa ang sinuman!

Tama, dapat pagyamanin yaring buhay na kaloob

Ngunit hindi sa sukdulang kaylangan kang pabusabos

Ani Hesus, "Hanapin mo muna'ng kaharian ng D'yos

At ang ibang kaylangan mo ay Kaniyang idudulot."

Kung ang anak na musmos pa'y matitiis na iwan mo

Di asawa'y iiwan din sa ngalan ng pag-asenso?

Hindi ito ang s'yang turo ng Banal na Ebanghelyo:

"Pinagbuklod ng D'yos ay 'wag pagh'walayin nga ng tao!"

Sa tanong mo: Oo, heto ako't wala do'n sa atin

Pero baka di mo alam, pamilya ko'y narito rin.

Mandayuha'y di masama at HINDI ko pinupuwing

Ang di tama'y mag-abroad ka kung mayroong maninimdim!

LAKANDIWA

Saglit akong papagitna upang kayo'y abisuhan

Ito na ang huling tindig ninyong mga maglalaban

Hahayaan ko na kayong magbaknatan, magkagatan

Pag oras na'y ako mismo ang da-dial sa 911!

DAPAT (Ikatlong Tindig)

Sa kat'wiran na sinambit ng makata kong kalaban

Wari siyang nangangarap ng isang kababalaghan

Kung hindi ba hahanapin ang bagay mong kailangan

Kusa bang idudulot ng Diyos, sasaiyong basta na lang?

Hindi dahil sa nag-abroad ang kapilas mo sa buhay

Ito'y ituturing mo nang tuluyang paghihiwalay

Sa tinukoy mong maninimdim, sa akin ay kabalbalan

Kung dumayo man ang isa, tiwala ang siyang kailangan!

Tayo ngayo'y mga dayo dahil itinulot ng Diyos

Dapat mo ring pasalamatan pagka’t biyayang kaloob

Ako lang ay nagtataka, kung dayo nga ay busabos

Bakit pati pamilya mo, tangay mo pa at hinakot?

HINDI DAPAT (Ikatlong Tindig)

Akin munang lilinawin dahil tila lumalabo

Ang paksa ng balagtasang direks'yon ay lumiliko

Ang tao bang may pamilyang maiiwan pag lumayo

Ay dapat ba o di dapat na mag-abroad? Ay, hindi po!

Ano ba ang hinahabol niyong nangingibang-bansa?

Kayamanan? Karangyaan? Katanyagan? Sikat ka nga!

Pero tingnan naman natin? lahat bang ya'y sapat kayang

Kabayaran sa bahagi ng buhay mong nawawala?

Iyang bunso'y lumalaki, ibang kamay ang may karga

Asawa ay di mayakap (baka meron na s'yang iba)

Birthday, Pasko, Bagong Taon? Nasa'n sila? Nasaan ka?

Ibabalik ba ng dolyar ang kahapong naglaho na?

DAPAT

Dama ko ay lumilihis ang makata kong kalaban

Ngayo'y nais palitawin walang silbi ang mga dolyar

Hindi ka ba nahihiyang baka ikaw ay pulaan?

Isang huwad na dumayo, sa dolyar nakikinabang!

Ang tao'y di nabubuhay sa basta lang pagmamahal

Pagka’t tayo'y may sikmurang kung gutom ay kumakalam

Kung ikaw ay sadyang tutol, sa pagdayo'y humahadlang

Bulag ang iyong mga mata sa tuwirang pamumuhay!

HINDI DAPAT

Kalaban ko'y di makulit, mahina lang umintindi

Baka naman ang tainga'y barado lang ng tutuli

Di nga ako nagtataka kung sa aking sinasabi

Baligtad ang pang-unawa ng aba kong katunggali!

Ganyan na ba kagrabe ang buhay sa 'tin sa Philippines?

Pag di dolyar ang kita mo'y wala ka nang makakain?

Ang sumpa ba sa dambana'y basta na lang babawiin

Na sa hirap at ginhawa'y magsasama hanggang libing?

DAPAT

Kung ikaw ay Pilipino, ang tanong ko ay sagutin

Ba't hinangad mo ring umalis sa sinilangang lupain?

Ikaw din ay may pamilya, kung isip mo'y di inutil,

Ang kapilas bang saglit dadayo, taksil mo nang ituturing?

HINDI DAPAT

Tama: Ako'y Pilipino; Mali: Di ko pinangarap

Na mag-abroad, kami nama'y kumakain pa sa oras

Kusa na lang na dumating, trabahong di hinahanap

Gastos nga ng pamilya ko'y employer din ang nagbayad!

DAPAT

Pipiliin ba ang mali, iwawaksi ay ang tama?

Pati pamilya ay damay, katalo ko'y mangmang yata!

HINDI DAPAT

Para akong lumalaban sa kalbo ng sabunutan

Mali lamang ang mag-abroad kung pamilya'y maiiwan!

DAPAT

Kalbo man ang ilaban sa iyo, ang pagdayo'y papanigan ko!

HINDI DAPAT

Dapat sa yo'y magpakulot kung ganyan ang kat'wiran mo!

DAPAT

Ang pagdayo ay dapat lang!

HINDI DAPAT

Kung wala kang maiiwan!

LAKANDIWA (Paghatol)

Magsitigil muna kayo't iparada iyang bibig

Pareho na kayong high blood, kaya dapat manahimik

Kayo namang nanonood at mat'yagang nakikinig

Palakpakan muna natin ang dalawang matitinik!

Katungkulang napabigay sa akin po'y di madali

Dahil kapwa may katwiran ang makatang nagtunggali

Palitan ng kurukuro'y habang aking minumuni

Lalo akong nalilito sa paghatol at pagpili.

Di lahat ng nag-aabroad ay totoong walang-wala

Karamiha'y may trabahong maayos sa ating bansa

Merong lalong umiigi, meron ding napapasama

Para itong sugal, pati pamilya ay nakataya!

Sa tingin ko, wala namang di naghangad umasenso

Kung paano aasenso'y diyan tayo nagtatalo

Ang iba ay praktikal lang, iba nama'y may prinsipyo

Kung nasa'n daw ang 'yong yaman ay naro'n din ang puso mo.

Kayo nama'y malaki na, alam n'yo na'ng tama't mali

Batid n'yo nang dapat gawin ke-mag-abroad man o hindi

Ang hatol ko ngayo'y ito sa dalawang nagtunggali

Kayo'y tabla, patas, quits lang. Ang bayan ang s'yang nagwagi!

BALAGTASAN